من و خواندن و نفهمیدن نیچه

از دوره راهنمایی یا اول دبیرستان به بعد، هفته‌ای دو سه بار، تنها کتابخانه عمومی شهر می‌رفتم، چند کتاب می‌گرفتم و می‌خواندم.

بسیار لذت می‌بردم از این گشتن و گرفتن کتاب و خواندن و تعویض آن.

نمی‌دانستم چه کتابی بخوانم یا چگونه کتاب بخوانم. کسی هم نبود راهنمایی‌ام کند. حتی کسی را سراغ نداشتم کتاب بخواند.

از بابا لنگ دراز و کتابهای مشابه شروع کردم، به احضار روح و هاله و چاکرا رسیدم بعد سراغ هیپنوتیزم و کمی روانکاوی و روانشناسی رفتم. بعد از فلسفه در آوردم.

در تمام این زمینه‌ها بی‌سواد بودم. مطالعاتی که داشتم به نظرم هیچ دانش مفیدی بهم اضافه نکرد. سرگردان بودم. مثل کسی که بسیار تشنه است اما نمی‌داند جه بنوشد.

اینها را می‌گویم که به نظر نیاید دارم ژست می‌گیرم که بله من از عنفوان کودکی سرم توی کتاب بود و پولهایم را جمع می‌کردم کتاب می‌خریدم، کتابخانه عمومی می‌رفتم و … . قبلاً تمایل داشتم از این ژست‌ها بگیرم اما الان آنقدر زشتی این ژست را می‌بینم که نمی‌خواهم به نظر برسد که دارم این کار را می‌کنم (نکند به نوع دیگری دارم ژست می‌گیریم؟).

خلاصه، ۲۳-۲۴ سالم که بود اتفاقی کتاب اراده معطوف به قدرت نیچه، ترجمه دکتر مجید شریف را گرفتم. شیفته نیچه شدم. آن سال کنکور داشتم حتی جلسه کنکور هم نرفتم. یک سال کامل نشستم نیچه خواندم. تجربه عمیق و ویژه‌ای بود.

اگر محیط و شرایط روانی بدم را در نظر بگیرم، نیچه خواندن برای من حکم رفتن از یک مخروبه به یک کاخ باستانی با شکوه را داشت. توضیح تجربه‌ای که داشتم برایم دشوار است. گاهی یک گزین‌گونه از حکمت شادان ماه‌ها توی ذهنم می‌چرخید. بخشی از انسانی و زیاده‌انسانی‌اش بخشی از باورم را شکل می‌داد. آن ماجرای اسب و درشکه در سال ۱۹۸۹ (اگر درست خاطرم مانده باشد) اشکم را در می‌آورد. با برخی صحبتهاش در آخرین شطحیاتش می‌خندیم. از خواهرش پل ره و واگنر و الیزابت متنفر و از لو سالومه عصبانی بودم و … . انگار نیچه پیامبر مذهب جدیدم بود.

بعد از یک سال، ناگهان از آن محیط و شرایط کنده شدم و نیچه را هم به ناچار گذاشتم کنار. اما جهان‌بینی و ذهن و روانم دیگر مثل قبل نبود.

سالهای بعد هم هر از چندگاهی کتابهایش را مرور می‌کردم.

بار اول که فصل نیچه از کتاب فلسفه غرب برتراند راسل را خواندم. بخشی از من به شدت از راسل عصبانی و ناراحت بود. بخشی دیگر می‌گفت تو کی هستی که در مورد راسل نظر بدهی. اما آن بخش عصبانی می‌پرید به راسل که این همه خزعبل چیست که در مورد نیچه نوشته ای.

بعدها هم که کمی سراغ روانکاوی و روانشناسی رفتم دیدم چقدر نیچه با نگاه نافذ و ساختار شکنش در این حوزه‌ها سیر کرده بود و چقدر ذهنیتی که از او گرفته بودم برایم مفید بود.

بگذریم. زیادی دارم آب می‌بندم به صحبتهایم.

یک موضوعی که بسیار برایم مهم است تاکید روی این است که من نیچه را نمی‌شناسم. یعنی آن همه نشستم نیچه خواندم، چهارچوب فکری و مدل ذهنی او را نمی‌دانم. الان اگر  جایی صحبت از نیچه باشد، ترجیحم این است که حرف نزنم و معمولاً هم همین کار را می‌کنم مگر برای رد چیزی اشتباه در مورد او (مثلاً اینکه می‌گویند ضد یهود، ضد زن، نهلیست یا جبرگرا بود).

نه بلد بودم چنین متونی را بخوانم، نه ذهن و روان سالمی داشتم برای جذب این مفاهیم و آموزه‌ها (به نظر من چنین آدمهایی به ذهن و روان نسبتاً سالم نیاز دارد)، نه توجه داشتم به این واقعیت که تمام این حرفها مربوط است به نظام ذهنی یک آدم با آن تجربه زیستی شخصی‌اش در آن تاریخ و جغرافیا.

موضوع دیگری که برایم جالب است انگیزه من برای خواندن نیچه است. الان می‌دانم چرا نیچه می‌خواندم. من گربه‌ای بودم که دوست داشتم پوستین شیر بپوشم. یا گربه‌ای که جلوی تلویزیون نشسته و مستند شیر، سلطان جنگل را نگاه می‌کند؛ آن هم وقتی که بخشی از لباسم یا خانه‌ام داشت می‌سوخت (دوست ندارم این را باز کنم).

گاهی می‌روم توی فکر، می‌روم به آن دوران، دست خود جوانترم را می‌گیرم و راه را نشانش می‌دهم. الان تا حدودی می‌دانم راه درست کدام است.

برای مثال نمی‌گذارم فلسفه یا روانکاوی و روانشناسی بخواند. تمرکز می‌کنم روی درمان  بخشهای زخمی‌اش و سرزندگی و شادابی، نه پرورش بخش‌های اینتلکچوال و مثلاً فرهیخته.

بعداً در این مورد بیشتر حرف می‌زنم.

---

پی‌نوشت: گاهی خجالت می‌کشم از این همه آشفته نویسی و بدون هدف نوشتن و صحبتهای غیر مهم. الان اگر کسی بگوید خوب که چه؟ اینها را چرا می‌گویی؟ جوابی ندارم بدهم. امیدوارم بعد از خواندن اینها حس و حالتان بد نباشد.

بخشهایی از من به دلایلی دوست دارند اینها را بگویند ;)، شاید بعدها زیر برخی از پستهایم میکروفون را بدهم به بخشی دیگر و در مورد بخشی که آن پست را نوشته صحبت کنم.