کلمات، جهان‌بینی ما را توضیح می‌دهند

قبلاً کمی در مورد کلمات صحبت کرده بودم.

در این نوشته، از یک زاویه دیگر این موضوع را توضیح می‌دهم.

در جریان مدیریت کرونا، کلمات عجیبی مانند عملیات سرکوب کرونا و موارد متعدد دیگر را در رسانه‌ها می‌دیدیم. نیازی به توضیح نیست که کسانی و نهادهایی که پشت این پروژه‌ها هستند، نظامی و انقلابی هستند و با همان نگاه قصد دارند مسائل پیچیده دیگر را حل کنند.

اینها احتمالاً اگر بخواهند به همین شیوه قفلی را هم باز کنند، “به آن حمله می‌کنند و به زور آن را از پا در می‌آورند.”

اگر بخواهند یک فساد سیستمی را هم حل کنند، خشمگین می‌شوند دنبال یک “دشمن” مشخص می‌روند و او را “مجازات” می‌کنند و آن را “هلاکت” می‌رسانند.

به هرحال، کلماتی که اینها استفاده می‌کنند، جهان بینی و رویکرد آن را توضیح می‌دهد. به همین دلیل من اگر چنین تیتر معنی‌داری ببینم تعجب نمی‌کنم (تیتر: “پلنگی پوشان ناجا؛ از مقابله با اغتشاش گران تا سرکوب کرونا”). نیازی هم به اشاره به “پلنگی پوشان” نیست. چون مشخص است چه کسی هم اغتشاشگران را سرکوب می‌کند هم ویروس کرونا را.

اگر یک تحلیلگر و متخصص این امور را بیاوریم (برای مثال متخصص اپیدیمولوژی)، نه خشمی خواهیم دید نه کلماتی مانند سرکوب و عملیات را خواهیم شنید. آنها به شیوه دیگری احساس، فکر و عمل می‌کنند و از کلمات متفاوت، دقیق و درستی استفاده می‌کنند.

اجازه بدهید به جای یک سیستم، یک فرد را مثال بزنم.

چند وقت پیش این را در صفحه شخصی یک نفر دیدم و خواندم:

کلماتی مانند چموش، قدقلق، تقلا و کلمات ابداعی و تربیت_غلط! هم نگاه این فرد را لو می‌دهد. قطعاً اگر این متن ادامه پیدا کند، کلمات دیگری از همین جنس خواهیم دید:

این فرد، نادانسته (در ناخوداگاهش)، این گفتگو را یک مبارزه بوکس می‌داند. او سیلی می‌زند، او حریف بدقلق و چموشش را گوشه رینگ گیر می‌اندازد و او را شکست می‌دهد (یعنی به گریه می‌اندازد).

این شخص، داستان را ادامه می‌دهد؛ با همین ادبیات و در همین چهارچوب فکری. کلمات نگاه فکری او این است. قصد دارد به آدمها کمک کند اما تخصص این کار را ندارد. بدتر از آن اینکه از بی‌سوادی خودش بی‌اطلاع است.

در مدل ذهنی او، مقاومت مخاطبش شبیه است به گارد حریف؛ چیزی که باید به زور آن را کنار زد.

اگر تخصص این کار را داشت، می‌دانست نباید در نگاه یک منتقد، او را به توجیه‌تراشی تقلا برای فرار و بهانه‌ آوردن متهم کند یا از جایگاه یک بوکسور به او حمله کند. می‌دانست اینها دفاع‌های روانی هستند و با احتیاط باید با آنها کار کند. می‌دانست که امنیت فعلی او وابسته به اینهاست. می‌دانست که زخم‌ها و دردهایی پشت این دیوار دفاعی وجود دارد. میدانست مقاومت به معنی این است که نباید به این شیوه جلوتر برود. باید تا حد امکان اطلاعات بگیرد و بداند که این گره کور چطور می‌تواند به شکلی ظریف و مهربانانه باز می‌شود.

باید اعتماد او را جلب می‌کرد و امنیت او را تامین کرد و با اجازه خود او از دفاع روانی او عبور می‌کرد؛ آن هم در زمان مناسب و به روش درست. او از تمام اینها بی اطلاع است. در واقع مهمترین موضوعات را نمی‌داند به همین دلیل فکر می‌کند ناخوداگاه (که موضوع بسیار مهم و کلیدی است) چیزی است که می‌شود به آن سیلی زد!.

یک آشپز خوب، می‌داند کی کدام ادویه را اضافه کند. او هرگز خاک یا فضله گوسفند را داخل غذایش نمی‌ریزد. اما یک ناآشپز ممکن است این کار را بکند. درست مانند کسی که وسط تراپی از سیلی و رینگ حرف می‌زند.

این را هم بگویم که از نظر من این گفتگو، یک تراپی است نه یک گفتگوی عادی. در نتیجه بهتر است توسط یک رواندرمانگر انجام شود یا کسی که حداقل‌ها را می‌داند. وگرنه نیازی به چنین تحلیل سخت‌گیرانه‌ای وجود ندارد.

در آخر مایلم این موضوع را گره بزنم به IFS و بگویم که بخشی از ما می‌تواند در ادبیاتش از کلمات خاصی مانند مثالهای بالا استفاده کند و چنین نظام ذهنی و مدلی داشته باشد.

در مورد تفسیر اینکه بخشهای مختلف ما از کلمات متفاوتی استفاده می کنند یا چقدر مفید و سالم است که در مورد یک موضوع واحد، چند رویکرد متفاوت داشته باشند صحبت نمی‌کنم که بیش از این بحث به درازا نکشد.

---

پی‌نوشت ۱: صحبت‌هایی که در مورد این شخص گفتم، مربوط به چند بخش او است؛ نه کل وجود او. در نتیجه ممکن است در برخی زمینه‌ها حرفهای درستی بزند یا به درستی عمل کند.

نکته آخر اینکه صحبت من درباره اهمیت کلمات و موضوعات مرتبطی است که به آن اشاره کردم. به قول خارجی‌ها: It’s not personal, It’s just business.

پی‌نوشت ۲: اگر بخواهم چنین موضوعی را از زاویه‌های مختلف بررسی کنم و توضیح بدهم، نیاز به ساعتها زمان هست. بنابراین می‌تواناما و اگرها و تبصره‌ها و روهای دیگر سکه و جنبه‌های مختلف آن را فعلاً رها کرد و صرفاً به آن نکته‌ای که مدنظر است توجه کرد.